Featured

CHIBAI.! THIS IS THE FIRST POST AND THIS BLOG (GANGMIFORUM.BLOGSPOT.COM) IS CREATED ON THE 16th MARCH OF 2017 UNDER THE OBSERVANCE AND MAINTENANCE OF GANGGAMNEWS (1st Microblogging News Service in Gangte, Since 2008) THIS BLOG WILL CONTAIN VARIOUS ASPECTS LIKE: NEWS, INTERVIEW, ARTICLES, RECRUITMENTS, JOBS, HISTORY, DOCUMENTS, MUSIC ALBUMS, PHOTO ALBUMS, DOWNLOADS AND MANY MORE..>> LET'S JOIN HANDS TOGETHER FOR THIS FORUM A SUCCESSFUL AND RELIABLE SOURCES NOW AND FUTURE..!! YOUR COMMENTS, SUGGESTION AND FEEDBACK FOR THIS FORUM IS MOST WELCOME AND DO WRITE/MAIL TO US AT: GangmiForum@Gmail.com GANGGAM FORUM DAMSAWT HEN.!

Featured

CHIBAI.!

THIS IS THE FIRST POST AND THIS BLOG (GANGMIFORUM.BLOGSPOT.COM) IS CREATED ON THE 16th MARCH OF 2017 UNDER THE OBSERVANCE AND MAINTENANCE OF GANGGAMNEWS (1st Microblogging News Service in Gangte, Since 2008)

THIS BLOG WILL CONTAIN VARIOUS ASPECTS LIKE: NEWS, INTERVIEW, ARTICLES, RECRUITMENTS, JOBS, HISTORY, DOCUMENTS, MUSIC ALBUMS, PHOTO ALBUMS, DOWNLOADS AND MANY MORE..>>

LET'S JOIN HANDS TOGETHER FOR THIS FORUM A SUCCESSFUL AND RELIABLE SOURCES NOW AND FUTURE..!!

YOUR COMMENTS, SUGGESTION AND FEEDBACK FOR THIS FORUM IS MOST WELCOME AND DO WRITE/MAIL TO US AT: GangmiForum@Gmail.com

GANGGAM FORUM DAMSAWT HEN.!

Friday, 20 April 2018

HPC(D) Surrender their Arms to Mizoram Govt.

🏳🏳🏳
*HPC(D) Surrender their Arms to Mizoram Govt. since they got Sinlung Hills Autonomous.!!*
April 2018
🏳🏳🏳
*_|| GanggamNewsⓒ ||_*
*_|| GangmiForumⓒ ||_*

Copyright Reservedⓒ 2018
🏳🏳===========🏳🏳
https://youtu.be/o-iayLN988o

Friday, 6 April 2018

ASSTT PROFESSORS 223 TE POSTING ORDER SUOK TA

MANIPUR

*ASSTT PROFESSORS 223 TE POSTING ORDER SUOK TA*

Commissioner (Hr. & Tech. Edn)Govt of Manipur, in Assistant Professors 223 te posting order suoh dawk ahihdan thutut khat in atâklang hi.

Posting order asuok tawh kitawn in, ei Gangte sung a ana lawhting te posting namun chuh anuoi a bang hih ahi.

1. T. Songminlun Gangte (Geography) - DM College of Arts

2. Dr. P. Lienzapau Gangte (Geography) - GP Women's College, Imphal

3. P. Mawite Gangte (Philosophy) - GP Women's College

4. Sharon Gangte (Zoology) - Churachandpur Govt College

5. Hauhpu Gangte (Political Science) - Lamka College, Ccpur

6. Pi (Dr) Nengneithem (w/o Pro-Pr Soilal) (Political Science) - CI College, Bishnupur.

*I kipahpih tak zet ui* 🙏🙏

*~ GGN Post*

Monday, 2 April 2018

Feast of Unleavened Bread 2018

https://plus.google.com/101266016900917128928/posts/Djg2U36JEBf?_utm_source=1-2-2

Monday, 26 March 2018

​I change Sabbath Day into Sunday by my power..

​I change Sabbath Day into Sunday by my power..
~ Pope

https://youtu.be/AX9ByyDi8Sk

​​I change Sabbath Day into Sunday by my power:​​ ​~ Pope​

https://youtu.be/AX9ByyDi8Sk

Sunday, 18 March 2018

Thu Pawimawh leh Khawk

*THU PAWIMAWH LEH KHOK*

From: Joy H. Gangte,
Admin GanggamNews

i Group uh, i Whatsapp Group uh lungsiet um tak mai.... *GanggamNews* kiti, anei tu leh a CREATOR tu...Pu Kiemlou Gangte ahi a.
Amah hi Vangsiet um tak mai in a thin (Liver) ahung na a. Zie chu tuhin, *Cirrhosis* tung hita leh akilom a. Cirrhosis tih chu...it is a late stage of Liver disease, hi dan ahi.
Dam la a ut mah2 a, a inn sung mi ten, atheih kham2 in ana dawn uh a, *Aneih cheng2 uh seng zou kei in*

Ziek chun, tuhin i Group members teu hin, iki *Thuoh pih uh a phalou ahim* ti a, Zie i Group uh Whatsapp group tung tawn ahi, ka hun nget ahi.

A tawm taluo, Atam taluo tih um puon a. In *Cash* a pie ut ten le hithei vek ahi.

Zie anuoi ahi a Bank Account Details ahi...

*SBI A/C DETAILS:*

_Account Holder:_
*Kiemlou Gangte*
_Account No:_
* 3204 77 69 112 *

*ATM No: 4592 0000 4686 8887 *
*IFSC Code:-SBIN0006182*

Thursday, 1 March 2018

Guollui thusim -GALNGAM-

a full a simnuom te di'n
Guollui thusim✒
█ GALNGAM █
as told by: T. Zolien Gangte, Israel

Masanglai in Jauhang kiti khat hi a um a, lo a vat a, a lovat chu a nutsieh thieng thitha teksepi’n “:Jauhang lovat thing kitho suong kitho” atia a tiengkhut a avak zep viel leh a lovat na a thing haw chu a hung ding dawk kit a vatloh a bang zieng sek hi. A zingkhuo a hung vak tieng Jauhang le lokuon ding in a lovatna a chun a chieh kit a ahihleh thangni a anasep na nung muh ding a um ta sek puoh a a ngei ngei ana hi zel sek hi. A muh in mak a sa mah mah a nitak cheng leh sepman umlo ding guol in a taihsan kit zel sek a, khutia a zing a ana um kit zel lai chun nikhat chu hiti hin lunggel a hun nei ta a, “Tuni chu lo kivat henla nitak leh lovat zo vaichieh guol guol in ki kisa henla, ki changgu leh kuo ahim khat sulnung hingei ding ahi” tin nikhat chu a lovat zawh in a engu ta a, a ginchak bang bang chun thitha teksepi’n mawlh a pan a Jauhang lovat thing kitho, suong kitho atih leh thing vatpuksa haw chu ahung ding dawk kit zieng ua tichun vatloh a suok kit vek tai. Zephet chun, Jauhang chu a lungna mah mah zieng ta a lawhna ding la helo a tawpchun bijang (inchung a kimang ‘Bi’) a pan a thitha teksepi chu a mana a bijang chun a kan ta a, teksepi chun “Jauhang, Jauhang thiding kahi, banga na deih, atih phetin “Na mawlh chu ka deih ahi, atih leh thithanu chun a mawlh chu a pie ta a. Jauhang chun thithanu a kan chuh  a phel ta a.

Khutichun a lovat subuoi ding a um ta puoh a , Jauhang chun lungmuong tak in a lovat a zawm zel ta a, a lovat chu lo in a nei ta a. Nikhat chu sangal a lo ah ana lut a amanle a meithal in a na kaplum a, a mahmai a a puok guot leh a lien mah mah zieng a a puozo ta puoh ,a puokpih ding in a in lam ua misam ding a a chieh kal in a sangal kap chuh ana hingkit a ana taidawk ta a.

Sangal nung chuh a zuih zuih leh khuksiekuo (Thithate chenna kawhawm) ah a zuilut a, teksepi chun nganzu ana huona meipang ah a chun a sangal kap khah ana ana tau lut lut zieng a, Jauhang in “Bang ding a ka sakap sa na lak ahim?” atih leh thitha teksepi chun “Bang ahih sie a, bangziek a na kap ahi?” atih leh “Ka lo ah ana lut a pelngawu thuohsagih in ka ka’n in ze chu zahlo in ka buk thang a bal ahung ne’n ka kap ahi” atia. Thithateksei chun sangal kawm ah “A leh Sangal nang phatloh ahi chu chieh kit inla, na kuolna mun mah ah va kuol kit in” atia teksepi chun a sawl kit ta a. Teksepi chun “Sangal tuihang hawpkha cheng thivek un” atia a samsie ta a. Jauhang in a tunphet chun a sa chu a sem ua a huon tau a a neklai u chun thithateksepi’n a sapsiet na chu a guitung a zie sangal sa nekha cheng chu a thizo vek zieng tau ui. Jauhang in mithi cheng chu eksepi’n a piek tiengkhut chuh mang in a kaitho vek kit ta a.Jauhang in mithi a kaitho thei hi tih thu chu khaw cheng gam cheng ahun zel suok ta a , chuleh Jauhang in le chapa meldeihum tak Galngam kit a nei a, a lungsiet mah mah zieng a, a tun a pawt in a nau chu a pawm a kawi sek a. Khuti chun khawcheng a mithi kaithawh theih thu a hung kithan phet chun inlum a um thei ding dinmun inle a um ta puo a, inlum a um sang in khawcheng a sap ahi ta a, a vak viel viel ta a, mahleh khutia sapna lam lam a chieh chu haksa a sa a chuleh mihing hihna ah ki-at na leh kiletsak na a hun nei a mithi kaithoh chule a mungamla tak a pan a a delh zawhloh tampi a um hi. Achangleh a chiehmang kal leh a khoteu a hung thi a, zie tieng chuleh thizinsam in Jauhang kawm ah a chieh sek uaa hung nawploh ding lauh na chun a khoteu chun a chapa it mah mah Galngam thi guol in a gen sek ua zie tieng chuleh Jauhang chu akin a kin in a hung sek a, mahleh a tun tieng uleh Galngam hilo in midang ana hi sek hi, tichun a kaitho zel sek a   khutichun chawmlo kal leh khodang a ding in a kipan dawk zel a, khatvei chuh khawdang a a chieh/um lai tak chun a chapa Galngam chu a hung thi tak tak ta a, thizinsam a chieh te chun a asmdawk zo ta puou a, midang hikit tho tho ding tia chieh zienglo in a um ta a. A zing inle a chieh nai diek puoi, khuti chun a zing kit a chu a chieh leh a chapa chu ana hi ak tak ta a, a mithi kaihthawhna mawlh chu dawm a tamveipi a khet nung inle a phachuom puoh a a tawp a hahkhet khet a a khet leh a hung pau ham a a hindawk kit na ding in thihna  asawt ta hah khet a a khet kit leh Galngam chun “Hepa ei khet khet dah zieng tan , hingdawk zo diek tapuong ka, lo velkhat hun tho unla buh velthum hun at in” atin zephet chun Jauhang chun a chapa athi sa aw chu a ngainuom taluo a a velin a dawng kit leh Galngam chun “Lo velthum hun tho unla buh velkhat hun at un” ati zaw ta a, zeban chu genzo talo in a thipai pai tai.

Jauhang chun a chapa Galngam kha a deihbek ziek in chapa khat a neihbeh kit chu achapa min mah mah Galngam a sa ta a, Galngam chu ahung tangval ta a, Keichalpu gama gam enviel in a va vak a, zie chu thjinglek  khat ahin a kala gam gam kienviel heh tin a dakviel a ziething chuh Keichalpu’n sakhi ahun puotul tula thingbul a chuh avak takleh athita a, Galngam chun mak asa mah mah zieng ta a, Galngam chuh thinglek apat chun a kum a Keichalpu aiphum chuh a vala dawk a, aman thiing (ginger) a kuoh chu a sakhau apan in a ladawk a a kawihzawta a, Keichalpu’n sakhi a vapuok kit chu a takna min maha chu avak tak kit leh a thitapuoh a, a thihleh phet chun Keichalpun a ai-sel chuh a khuotdawk a avaknak a “Kei ati-gim nam thim, namlo thim” ati a agen leh thinglek a gam enpa Galngam chuh a nuih ahung za a, a nuih leh, Keichalpu chun ahun mu a, Galngam in “Hungkal inla kizawl (guolchan) hiti atih leh Keichalpu chunle “Nang hungkum inla kizawl hitiu ati kita, Galngam chun ahi puoi khuti chu ahih leh kei hungkum ka tin, nangle hungkal inla akimtak ah ki cawi hitin chawmthai tin kizawl khiti atih phet in, khuti chun a bawl ua, aki zawl tau hi.

Keichalpu’n “zawl kei uh inlam ah chieh hiti aw” atia, Keichalpu chunle aw ati a, inlamah a chieh uh a, in chu a gamlat bek ziekin in chuh a tungzo ta puou a, nekding la umlo, gamsa bek mata nekmai aguo tau a, Galngam in “Zawl ken hunhawl ing ka tin, ama bei in (a pawpna umlo in) ki thahsiek hiti aw” ati a, Galngam chun sazu ahun hawia Keichalpu’n ana that ta a. Aleh Keichapu’n ka thahna mapawn hawltie leh atia, Galngam chun a hawl leh a pehna, a sihna a muhphet in a gen leh Keichalpu chun Galngam chu huphulh ta luo chun a ngik ta a, Keichalpu’n “Zawl, kenle a mapawn bei ka that mawhkei in, tuhin nangin hun hawi ta”. atia chun Galngamchun Keichalpu sazuk hun hawih chu a thalpi chun ana kap a, a thalchang a ladawk a, khuoigip in a mapawn chuh a chalbing a, amul phatphatna a bawtdawk a khuoigip a chuh a phuh leh a mapawn chu muhding aum ta puoha, Keichalpu’n a ma ahawl leh a mutapuoha, zie phetchun, Keichalpu’n (Keimi) Galngam chuh a huphulh mah mah ta a, avak ngikkit a, Galngam in KZawlpa, guolpha avak tih leh Keichalpu’n a ngik chuh a haikit ta a, zemun a chun a sa thahgel uchu a kawihkhawm ua, sasem na ding leh a nawpna ding a ngaihziek in Galngam in “Lawipa muola phelen len aksi meikhu valak na ngapcha zawm? ahihloh leh i thang a luicha gihen hen khu va khaih na ngapcha zawm?” atih phetin Keichalpu’n mei (aksi khu ka vala ngapcha zawi atia, muolkhat kalkhat tia a va chieh lele a gamla deuh deuh zieng in, a tih phetin Galngam chu mei (aksi) la ding chun a kipan dawk zaw ta a, Muoldang ah a chieh a meisel liendeuh a siema meituk in atu a, ahun de ta a. A hungtun phet chun Keichalpu’n a huphulh deuh deuh ziek chun ana ngik kit a ahileh Galngam chun “Zawlpha guolpha hitichun iki gngik dem” atih phet chun ahungpha kit ta a.

Thing a chawmkhawm uh a, a samat gel uchuh a sem ua, Galngam chun a em a a nek leh Keichalpu chun a sielin ane a, Galngam chun “Zawl keia hih vak ne tie” atih leh Keichalpu chun “Zawl nanga hih akha ta luoi ati a, Keichalpun “Zawl kei ahi vak ne tie leh” atih kit leh Galngam chun “zawl, nanga hih a thangnam ta luoi” ati kit zel hi. Sa puokna ding in palbawm a hun sa tau a, Galngam chun “Zawl i palbvawm sak hih a neu na lawm lawm e, sa zie zah zah puokna ding hin atih leh Keichalpu chun “Ken hun siem ka” atia a vak siem leh sa cheng chu bawm neucha sunga chun a siembei kei zieng ta a, Galngam  in a zawlpa bawmsunga sa a siemdan chu mak asa a, avak zkisukpuk khapalh sak a, zawl vak siem kit tie atih leh Keichalpu chun “Zawl na lungthim chu ka hemawh puoi, bamte a chun na chil siet inla, siem leh chun nangle siemthei ding na hi atih leh Galngam chunle a siem a a siemthei zieng ta a. A kipandawk ua, Keichalpu inlam zuon chun a chieh tau a, lamkal a chun muncham lientak mai a changsan (nahchang chikhat) ding helhhulh zieng lak atung ua, nuom a sak ziek chun Galngam in “Zawl, zie mun hih pupa nunchan zilna ding in a pha na ding e” atihleh Keichalpu’n “Aleh zawl, hunzil maita leh, atih sak a, Galngam in changsan lak chuh a chemjam in a vaia ahihleh a puklem lum zieng ta a. “Zawl nei lauh leh nei sehna ding ti’n chal-ek tang (tangel-ek) tangkhat a pie a, Keichalpu chu a lau mah mah zieng ta a, chalektang chun a sep ta a, Galngam chu changsan vat chu a nasat bek ziek in Keichalpu chun a ngikkit ta a,Galngam changsan vat chu a nasat bek ziek in  Keichalpu chun a ngikkit ta a, Galngam in “E zawlpha guolpha, lawipha ki kingik kitzela atih leh ahungpha kit ta a, a chiehzawmzel uleh hamphul (hampa tamtak) mun apha kit tau a, Keichalpu’n “zawl pupa nunchan zilna ding in a pha na maizen e” atih  leh Galngam chun “Hun zil ta leh a tih leh Keichalpu chunle a vak bawl ta a. “Zawl nei lauh leh neiseh na ding “ tin chal-ektang (tangtel-ek) khat a pie a, Keichalpu chun chamlak ahun bawh puot puot ta a (sazuk a suoka) Galngam inla a lau him him ta puoh a, Keichalpu chawltaluo chuh a lawipa lauh loh ziek chun Galngam chuh a huphulh ta luoa, a ngik kit a, Galngam chun “Zawlpha guolpha, atih leh a ngik chu a haita a . a chieh zawmzel uleh inn a tunkhawng khawng tau a, Galngam in in a tunphet uchun “I nu leh i pa khawia um ahiu em?” tin a hawlviel a, Keichalpu chun “Zawl inu leh ipa khu mi tih takle a hi puou ie, insunglam a khun puonkul aki kaihkhum ukhu.” atia. Galngam chu insunglam ah a chieha a va et leh a nuleh pa ha (teeth) chu vawt (leach) tampi aum chek chuk zieng a, a zieu pawl diek duok  zieng a um chuh Galngam in a muhphet in Saihanot a pan a losan a hela, a nawtleh vawt haw chu a pulhtha lemlum zieng a, Keichalpu nu le pa chu akipak bek ziek un “Bawi, bang na deih hi?” atiu a ahihleh Galngam chun “nmai a na theigah (khival) ukhu ka deih hi” atih leh anule pa chun “Bawi khuti chu ahihleh na deih zat zat kilawh inla ahinla a lailunga theivang khu na zawlpa’n it ding hia hilele na tawhna a nal ziek a kithawlhpuk guol in kipuk inla, ahinla, a gah chu lo tho inla, Henu ! ka ketha ta vang hi tinla lotho tho in” atiu a tichun Galngam chu a kipan a a zawlpa it pen huon lailung a um chuh a kithawlhpuk guol in a ki puksak a tichun a lo tho tho tai.Keichalpu chemtat chun a lawipa Galngam in a a thei it pen a lawh chu pammaih a sa a a it bek ziek chun “Khaih aw, ka zawlpa ka guolpha hi kileh chun hiti hin ki hun pettan zieng leh” tin a chemtatna suong chuh a pettan mawk mawk zieng a. Keichalpu nulepa chun “Ngawl le na ngawl hi, na zawlpa zebang a hih pha a, anu le pa et a ei en a, a suohpih et a hun en a, nang khutia chu na khutih” tin a gai ua Galngam chun inlam a kilehkit ding lung a hun vei ta a, a zawlpa kawm ah “Zawl, inlam ka phaklohna le a sawt ta’n , chieh mai ing ka tin awl in hung kit zel nang ka” atia khuti chun chieh ding in a kisa ta a. A zawlpa Keichalpu chun a hung kit khak leh tin a hung kit tieng leh ahung kihetmasak theih na ding tin a zawlpa kawm a chun “Zawl , an hung kit tieng leh khuomuol ahin gikhuong (Dak) ana tak ing ka tin, zie dak chu na hung tieng hun khen malam inla zie zawh tieng chuleh hunglut in aw. Hun khen malam lo in hung lut ki’n aw!” ti’n a vaithak ta a. Galngam chun a nusieh tai.
Galngam chu chawmlo in inn a tung ta a, a thilpuok haw chu in a tut a, tichun nuom tak in a ki chawl ta a. Ahin chawmlo kal in a zawlpa Keichalpu kawmlam a ding chun chieh a guokit ta a. Bang ziek a a zawlpa’n na hung kit tieng dak hun khen masa phawt inla zie zawh tieng chuleh hung ham in a tih ahi die aw! a tia alunghimawh ten a, ahinla zie chule va kichieh leh kimu tan tin a zawlpa zie pi leh a hindan pangai chu mit ngei a va mu ding ahi tai tih a lunggulh ten hi. Tichun a kipan a a zawlpa te khuo lam zuon chun a chieh kit tai. a chieh zing lai chun chawmlo in khuomuol chu a tung ta a. A zawlpa’n a thuvaithak kha a hezing a, mahleh a thuzawp sang in a guk a et a a mizie chu hetmasak a zie zawh tieng chuleh lampi/khuomuol lam a vaihkit a dak chu va khet a zie zawh tieng chuleh a lawipa kihetsak ding tih chu a lunggulh ta a. Khuomuol chun a zawlpa Keichalpu dak/gikhuong (bell) kitak chu a mu a mahleh khenmalam ta lo in ava en gu zaw ta a.a ginchak banglo tak chun a zawlpa te chu mihing banglo in gancha zawng a bat na tieng ule a um a chun a a mizieu chu mihing melpu mah leu mei a nei ua zawng a bang ua,  naupang kichiem ana um ua zie te kawmnaih a chun a nule pa teu in innah a na kan uh a, a chateu chun “Nangpa mei sangin keipa mei a sau zawi, nang mei sang in kei mei a sau zawi, nangnu mei sang in kei nu mei a sau zawi” atiu a a chawmluk luk zieng ua, zie chu a muh phet in “Aw khutihi ahi ngut a ahipuoh dem ! Khuong hun khen malam tei tei in la zie zawh tieng chuleh hung lut ham in tia ka zawlpa’n ei na hilh malam khah atia, khuomuol lam ah a vai kit a gikhuong chu a va khen a, gikhuong git a hetphet chun Keichalpu chun a miteu kawm a chun “Na mei uchu sutum chiet un, ka zawlpa a hung tai” a tia  zie zawh chun Galngam chuh a va chieh a ahihleh tun chuh amei uh muh ding aum ta puo a mihing mah a bang kit tau ui..

Galngam in a um chun a naupa khuolzin a a zawlpa inlam a chieh hun hungtung hak a sa ta a, Ni leh tha ki het zel in anaupa mel muh ding in a lang puoh a, Inlam a hung tunloh chu a lungkham mah mah zieng ta a, a tawp chun a naupa hawl ding chun a zawlpa inla Keichalpu te khuo a chun a chieh ta a. a tun phet chun Keichalpu kawm achun “Zawl i naupa hung kha na na mu kha?”atih leh Keichalpu chun “Ka he kha mawh na e, i nu leh ipa khawi a um ahim ahung tia hung kha ahi die aw, inu leh pa a va muh phet in ‘Henu’ ka lau na e atia ahung ki chawm dawk a kana petlum a ka khuozang un ka kihawm tau kha e” atih leh Galngam chu lungdawng in tihna ding ahe puoh a a zawlpa la a iplah thei puoh a a ziek chu a naupa kawm a le a mizie a hilhsa ahia chun a naupa chu iplah mahleh gaihtheih, thoh theih ahi ta puoh a a tawp in a sa kisem kihawmthang chu chawmkhawm a sukhin kit ding a guo tau a.A sa chu a chawmkhawm uh a ahihleh a sa dang cheng vang a chawm kim kit thei uh a mahleh meithainu chan chu a zaknuoi a ana hi kha a, ana nekzawh ahih tak ziek chun a zaknuoi ding aum ta puoh a, a chawh hin kit phet u chun zaknuoi ding in baktha a bulhsak ua, Galngam nau a hung tun kit phet in Galngam kawm ah “He u ka ipmu sawt na lawm lawm e maw? atih leh Galngam in “Na ihmusawt leh lawtloh kei hung kileng kihe ven na ti, na zaknuoi chule kimtalo ahi chu vak khawih leh chun “ atia a naupa chunle a vak khawih leh  a thi kit ta a.

Galngam chun anau luong chu a inlam ah aki puok a phatakin a vui a, dawizu tamtak a huon a zie chuh nganpekzu’n (Dawizu) a siem a Keichalpu inlam ah a chieh kit a, Keichalpu kieng ah “Zawl kivak lawm hitiu aw, kivak lawm hiting un, ken hun vak masang ka ting a zawh leh nang nei vak ding” ati a tichun a khuozang un a sam a zu chu a nekhawm tau a, a kham phet un nganpekzu chu a pie a, achep masa tiem chu a thi kawm kawm zelua, a thi haw chu a matiem in kawk (bawm) sungah a siem zel a, nisatum kuon chun Keichalpuchun “Zawl, ka vengteu chu hun samta leh chieh tang kau” atih leh Galngam in “Zawl a kham thei ta luou in puihdawk but ding a um puou, malcha tui poh in hun tulh kati’n, dum khu poh in hun thut ing ka tin, a khamphat tieng uleh hun sawl mai ing ka, atih phet in Keichalpu chunle a taihsan ta a, zephet chun Galngamin a luchang uh atan a, a nau thanchung chu thuoh sagih in a um kivelsak ta a, khawvak tieng ale a khuoteu inkuon in a kilawi a umloh ziek un Keichalpu chun ava sutha kita, a khawte lu, Galngam than a umna chu Keichalpu’n a muhphet in Galngam kawm ah “Zawl aki gal ihi maita mawle !” ati a, Keichalpu’n “Zawl a thimasa zaw zaw chu Daikungpu sielpi ki kiphik a iki kuosah ding aw” atihleh Galngam in “Awle zawl na tih bang chun hi hen” ati a, tichun a kipan tau a.

Galngam in lo nih a nei a, a zi kieng ah “Tunia lounai a kuon ding ka hi, ka zawlpa a hung tieng leh lo gamla a kuon ahi ana ti’n aw, atia Keichalpu a hung phet in Galngam zi chun “Zawlpa, tuni na hung vaigeni deuh a, na zawlpa lo ah a kuon man ta a, na va chiehpai ding leh lo gamla a kuon ahi” atihsak tai. Galngam chuh loa a kuon chun a nasep ding dawnlo in amah lim (milim) thing in a sui a, a zing in logamla’n a kuon a a zi kawm ah “Ka zawlpa’n ei hung hawl chun lo nai a kuon ahi ana ti’n aw” atin a zi a vaithak kit a, a gen guol mah chun a zawlpa Keichalpu chu Galngam hawl in ahung kit a a zawlpa zinu kawm a chuh Keichalpu chun “Tuni ka zawlpa khawi lam a pha? Lokuon a chieh ahi?” atih leh a zi chun “Tuni’n le a vaima ten kit a lo nai a kuon ahi” ana tia. Galngam chun lolai a chun a lim (milim) thing in a sui zel a, a zawh phet in a zi kawm ah “Tun chuh lo gamla a kuon ding ka hia, ka zawlpa ahung tieng leh lo gamla a kuon a hi hun tii tan aw!”a lim chu buk ah a kuosak a puon a khuh a, inkamah a pang a Keichalpu ahung phet chun “Zawl ka bawl ie” ati a, a hawh leh Galngam inkam a um chun le, Zawl kenle ka bawl ie” atia a thalpi a avak kap leh Keichalpu chu a kapkha ta a, Keichalpu chu a thih ding kuon chun “Zawl Dawikungpu sielpi ki kiphik a ki kawsah ding kha na he nalai maw Zawl” ati malam a athi tai.

A zawlpa Keichalpu thih zo nung chun Galngam in a zawlpa kawsah ding kha a hezing a, Dawikungpu siel kai ding in Galngam achieh a, in a tunphet chun` Dawikungpu’n “A muol kawi in na kawi a, a tui kawi in na kawi a, ka tapsak ah na hung chu maw” atih leh Galngam in “A muolzang in ka zang a, a tui zang in ka zang a, na tapsak a hung chu ka hi.” ati zel a, zan ahung hita a Galngam chu a ipmu guolin a pawlam zalkhun ah tuibuk nakham guola Dawikungpu’n a ngaih/het ding in a chep a, a puonsilh chuh a mit zawntak a atvang a, a etguk leh Dawikungpun taptebuh ala a Galngam nek ding in a tuha amin ding kuon in Galngam in a kha kipi a suok sak a, meihawl haw chuh gitcha a suoksak a, lungthu haw chuh saguol a suoksak a, a buh tuh chuh a neksawhsak a, Dawikungpun taptebuh chu a tuh pha zel a, zie chun neukhat ala a (buh chuh neukhat a la a) Galngam nek ding in a huona, an nek theih ding ahih phet in Galngam nek ding chuh kuong achun taptebuh chu Dawikungpun a thuksak a achate nek ding chu buh tak a thuksak a, Galngam nek ding a um chun Galngam in Dawi buh ahih ahe mah mah zieng a zephetchun Galngam in “Entie, na buh sut nih khu aki khentuoh mawt mawt zieng ui” atih leh zingcheng a khutisek ahiu, a dan uh ahi khu atihsak a “Entie entie Dawikungpu khawlai akhun saguol a dim mepmup zieng ui” atih leh zing chenga a dan ahi tih sak kit a, “Entie, entie Dawikungpu muol le muol a ki tattuoh muk muk zieng ui” atia Galngam in a gen kit phet chun Dawikungpu’n le a va en khawng ta a. A en a achieh kal chun a nek ding an chu ana heimang a Dawikungpu nekding chuh aman a neta a, amah nek ding chuh Dawikungpu chuh a nek sak tai.

Dawikungpu chun a nek chuh amah a lo zaw ding ne ahihlam a kihe puoh a, a ne chuk chuk a an nek zawh phet chun khaukuol a pana Galngam in innuoi ah siel khit ding in ana pang a, Dawikungpu chun lungsiel hawnpi chu ahun nawhdawk a, zie chu Galngam in ana ki khih khelhsak sek a Dawikungpu’n “Galngam, khatchale aum ta puoi” atih leh Galngam in “Khuomuol haw thingbawng haw chu hun bankhet leh chun” atia. Dawikungpu’n ahun khet leh sielpi ki kiphik ahung pawt ta a, Galngam in ana kimat a inlam ah a chieh pih ta a.

Dawikungpu’n a delhzui a luipang ah suongchung ah a chu a, “galngam na sielkhau chu tawh na khut kimat heh uo” atih leh Galngam inle “Dawikungpu na zutna suong chutawh na taw kimat he uo” aleh tih a a genguol chun a um gel gel tau a, Dawikungpu chun “Na khut tawh na siel khau chu ki khen kit henla na siel chu na in damtak in tut a aw” atih kit leh Galngam inle “Dawikungpu na taw sumkhat tawh na chutna suong kimat henla inlam ah chieh kit ah aw” ati kit a phetchun a gen guol guol uchun a inlam gel uh atung kit tau ui.

In a tunphet chun Galngam chun a zawlpa Dawikungpu kawsah na ding chun Dawikungpu siel chu a mang a tichun a zawlpa tawh a thutiem uh a su guitung tai.

*Beita....*

Tuesday, 13 February 2018

Pu Henminlun @Loon Gangte, Regional Coordinator ITPC South Asia, HCN CCpur in HIV AIDS chungchang a interview a bawl nau..

*Pu Henminlun @Loon Gangte,*
*_Regional Coordinator ITPC South Asia,_*
Hornbill Cable📡 Network, CCpur in *HIV/AIDS chungchang a interview a bawl nau..​​​*

*█ GanggamNews Member ten Ngaitha chiet hitiu aw..Admin ten member te het tei dinga pawimawh asak bêk zieka hun kibuoipih ahi.*
MB tamthim lele..

_Whatsapp a 50MB(max.) chauh upload bawl theih ahih ziekin ki upload theilo._
*GangmiForum Youtube chauh a ettheih.* _A nuoi link kipie hi Youtube ah ana en in..👇_

🔗https://youtu.be/QMuq6ifw2tw
===========================
*GGN || GangmiForum*

Friday, 19 January 2018

ZU LEH DAMDAWI TIMI TE PUAL

*ZU LEH DAMDAWI TIMI TE PUAL:*
_(Chhiarchhuak ngei ngei ang che)_

_January 18, 2018 - by Huapzau

_*Zu* (ethanol/alcohol) hi mihring taksa hian ngeih loh tinrengin a ngeih lo ringawt mai a ni. *Medical Doctor* chu ka ni lo nain, zu bawih-a rei tak lo awm tawh, thin thlak hial ngai khawpa zu hi lo buaipui tawh ka ni a. Miten an thihpui ang *stage* hial pawh, dama lo paltlang tawh ka nihna atangin he thu hi ka han ziak nawk nawk a. Zu bawih-a awm mekte tanpuitu atan *Pathian-in* ka nunna a zuah ka ti lo thei lova *(tawk a tih hunah chuan a ba-a ka nunna hi a ti tawp mai ang).*_

_Chuvangin ka lo insawi mualpho a nih pawhin, miten sim nan an hmang a nih chuan *Lalpan* ropuina chang rawh se._

_Doctor te huang dai palh hlau chung chungin ka lo tawn hriat tawh atang tein *zu in mihring taksa a tihchhiat dan leh mi nunna a suat dan tawi te tein han tarlang ila:*_

_*1. Digestive system-ah:* Pumpui thip leh thin vilh a siam. *Ulcer (Pumpui lawng)* a siam avangin *Internal Bleeding* a siam. In chhunzawm zel chuan *chawdawt cancer* leh *pumpui cancer* a siam mai thin. Kei pawh *banding* vawi ruk lai ka ti hman a._

_*2. Excretory organs:* Pancreas (ril bawm) hian taksa a thlum (sugar) tam lutuk tur a veng a, bawlhhlawh (toxic substances-zu tiamin) a paih chhuak thin a. Zu a dawn tam lutuk chuan, a paihchhuak seng lova, amahin a chhiatpui a, *pancreatitis natna* a lo awm thei thin ni._

_*Diabetis (zunthlum) leh thihna* hial a thlen thin. Hei vang hian a ni kei pawhin tunah hian Insulin ka la ngat ngat mai a ni – damchhung atan a ni tawh ang._

_*3. Circulation (thisen zamah) :* Lung natna (heart problem) BP sang, thluak a thisen bua vanga thihna – stroke, heart attack (lungphu chawl) a siam thin._

_*4. Immunity a khawih chhia:* Zu in tam mi chuan chaw leh taksa tana thiltha a ei tlem nge nge a. Chu chuan immunity a ti hniam (taksain natna hrik a do let theihna a ti hniam) zel a, natna kai a awlsam bik – a bik takin *Tuberculosis leh Pneumonia.*_

_Keimahah chuan, puipunnaah te ka tel ngam tak loh chhan chu, natna hrik ka la lut vat zel a, *TLC* a sang viau zel a. *Septicemia* ka kai vat zel tihna a ni._

_*5. Central Nervous System:* Taksa tihrawl leh thazam te thawh hona tha tak kha a tibuai a, balance a chhia a, kal ngil a harsa thin. Muscle coordination (tihrawl hnathawh) a tih chhiat avangin kut a khur a, kaih angin an khur thei bawk. An in rei chuan atna (dementia) a siam._

_Taksa chaklohna, chaw ei tlem/ei mumal loh vangin kut leh ke aikhirh a awm tir thei bawk._

_*Hengte hi a thlen tir thin –*_
_(a) Luakchhuak – uak : pumpui tha lo._

_*(b) Irhfiak reh hleithei lo :* thin a khawih tawh tihna._

_(c) Zau thauna leh mu leh mal neih lohna (Anxiety)_

_(d) Zamna (nervousness) khurhna/tremors._

_6. Mipa-ah pa theih lohna (sexual disorder) a thlen. Hmeichhiaah thi a hul hma a, nau pai a ti piangsual thei – taksa leh rilruah._

_*7. Zu in mi chuan hengte hi a tawng (experience) ang :*_

_*THIN KAIHHNAWIH :*_
_(a) Pancreas na *(pain in pancreas)*_
_(b) Diabetic - *danger zone.*_
_(c) Coordination blackouts – *mumal lohna*_
_(d) En ngai en theilo – *shifly eyes.*_
_(e) Pumpui lawng, cancer *(irhfiak, helh, luakchhuak)*_
_(f) Chauh ngawih ngawih na - *kulcho*_
_(g) Chi nung lo *(infertility)*_
_(h) Tlak ruamna *(slimy skeleton)*_
_(i) Tawng mumal lohna – *slurring speech*_
_(j) Hriatna zungzam *(sensation) chaklo.*_
_(k) Mitvai – *hallucinations – Ramhuai hmu pawh an awm thin.*_
_(l) Chaw tha tlakchham vanga harsatna hrang hrang awm thei te, common deuh chu zu santen etc._

_*LUNG KAIHHNAWIH :*_
_(a) Sex mumal lohna_
_(b) Piansualna_
_(c) Tha chat, aikhirh_
_(d) Khuh – *TB*_
_(e) Myocardial infarction_

_*THLUAK KAIHHNAWIH :*_
_(a) Thluak a sawng te – shrinking of frontal lobes. Hei hian kaihhnawih tamtak a nei – memory loss, pawisak lohna, thinchhiat, ngaihsam na etc. Etc._

_(b) Pumpui in a pai tawih (digest) sen loh zu kha, thin ah leh thluak-ah a kal ta thin a, a pawi em em._

_(c) Thin chu nakinah kan sawi ang a, thluak hnathawh a ti buai vek phawt a, kal tuang tuang, tawng sehchilh- fiah lo, mumal lo, hriatna chhia, ngaihtuah mang lova thil tih. Khur leh tawng sehchilh hi carebellar ataxia vang a ni. Thluak a ti chawmawlh._

_Tin, zu ruih chingte hian natna chikhat an nei a, chu chu Doctor te chuan *‘delusion of grandeour’* an ti a. Chhuan tur eng lawi nei si lovin, an chapo hle! Tin, thil an hmusual in, ri an hresual fo bawk; *‘Visual and hearing hallucinations’* an ti a, ramhuai an hmu thin a, an ramhuai tereuhte te parda-ahte hian an lawn zet zet mai thin. Khing buai duh suh; mi anglo chi khat an ni._

_*(d) WKS : Wernicle Korsakoff syndrome :* He natna (syndrome) hi zu in mi 80% vel chuan an vei phawt a. Thiamine tlakchhamna vang a ni ber a._

_*WKS hi chi hnih a awm :* Wrnicles excepthalopathy – a rei lo zawk leh *Korsakoff’s Psychosis – a rei zawk.*_

_*He natna hi a hriat theihna (characteristics) chu :* Thil ngaihpawlh/hriat pawlh, thil a indawt a hriat theih lohna (amnesia). An suangtuahna hmun khatah an dah thei lova, an in loh chuan an ngui a, an thinchhia. An memory – hriatrengna a chhiat vangin an dawheh!_

_Taksa leh tihrawl a lo chauh avangin kut leh ke te a lo chak lova, tha khur, kut zungtang phu der der, rim hriatna chau, etc an nei a. In tam lehzual (in zui zel) chuan nikhaw hrelova awm (coma) a thlen thin._

_WKS hi vei tirh lamah chuan enkawl dam theih a ni a. Zu in mi za zel a 80 in an vei lain, WKS vanga thi hi khimi zingah 10% atanga 20% an ni._

_*8. THIN A KHAWIH CHHIAT DAN :*_
_Thin (Liver) hi factory ropui tak a ni a. Thisen a bawlhhlawh a lo thlifim (filter) a, Protein a lo pai tawih a/break down, Mit tui hring(bile) a siam a, bile hian thau (fat) a lo hip a (absorbs fat) leh thildang tam tak te._

_Miin zu a in nasat chuan – kum 8 atanga kum 10 chhung – thin a lo chauh tawh avangin heng hna te hi a thawk tha thei ta lova. *Fatty liver a lo siam a.* Thinlian in a zui a – *Mitliam (jaundice) nen. Protein, albumin, vitamin K tlakchhamna* alo thleng a, thi (bleeding) reh harsatna an lo nei a._

_*Ulcer* emaw vanga chaw kawng pui, ril alo pawh chuan bleeding a siam ta a. Chu chu internal bleeding siamtu alo ni. Zu in mite internal bleeding a an thih loh nan, doctor ten eng emaw chen chu banding hmangin an veng thei a ni. *Kei pawh kha Dr. Valtean min enkawl lai khan, banding hi vawi 6 ka ti hman a!*_

_*Cirrhosis :* Alcoholic liver cirrhosis (Chronic Liver Disease) hi zu in mite natna advanced stage a ni. Miin zu a in nasat chuan, thinah khan ser (scar) a lo siam thluah a, a siam belh zel a, scar tissue awmna chuan hna a thawk theilo. Hun alo kal zel a, ser chu a lo nasa, zau, pung zel a, thin chuan hna a thawk ta mang lo ani. *‘A thin a sawng’* emaw *‘thin a lawi a nei tawh lo’* kan ti thin._

_*Multiple Organ disorder/failure:* Hetianga thin berin hna a thawh theih tawh loh chuan, taksa chhunga organ pawimawh dangten an lo tuar ve zel a. Thil tha leh thalo thliar theihna te, alo semchhuah theihna te, sugar leh thau(fat) break up/control te a lo mumal lova, insulin siamtu pancreas alo chau chhe bawk nen, lung, chuap, kal , pumpui – engkim mai khan hna an thawk mumal thei lova. Taksa a tuiril lut reng reng pumpui atangin a hnam chhuak (osmosis?) a, cavity – hmun awl apiangah te pumpui pawnah a tling khawm a, pum a ti puar a, a thenah chuan a siak theih – ascitic fluid hi. *Mahse a damna a ni lo.*_

_Chu mai chu a ni lo. Chuap ah pawh a lut a, pleural fluid alo in chhek khawm a, chau, hah, thawhah ang tein an awm thin._

_Kei pawh kha pleural fluid hi ka chuap dinglam atang ringawt in kan chhinchhiah chinah litre 11 chu an siak a (hnar – nostril pakhat chauhin ka lo thaw reng a nih chu); asitic fluid phei chu litre 1 atanga litre 2 angin vawi tam tak an siak a ni. Ka thin zaitu Dr Naimish Mahta khan, *“thin that loh vang ai mahin, organ dangte a tih chhiat vanga thi an tam mah zawk”* a ti ani. Ka kal (Kidney) pawh kha a lo chhe hman deuh thaw a, mahse, transplant ngai lovin an ‘reverse’ thei hlauh a._

_Khitia kan sawi te zinga mi eng emaw ber pawh khi i nei/vei tawh a nih chuan, zu nghei mai pawh a tawk lo mai thei; Doctor tanpuina i mamawh tawh tihna a ni._

_*THIN THLAK :* Liver Transplant:_

_*(1) Thin thlak dan tlangpui:* Thin hi thlak ngai khawpin alo chhiat chuan. Chhan eng eng emaw a nei thei. Alcoholic Liver Disease (ALD), Hepatitis, Cancer, etc._

_Mahse kan subject ber chu alcoholic liver disease a ni a. A chhiat dan azirin % mamawh zat an hriat a ngai phawt a. A mamawh tu mamawh zat azirin, donor hnen atanga an lak tur zat an zawng a, tin, a donor in dam khawchhuah pui tham a la neih a tul bawk a. *Keimah bikah chuan, ka thin kha a chhe vek tawh a, min zai lo se, chawlhkar khat pawh ka dam an ring tawh lova, min hmanhmawh pui hle a, inbuatsaih tura haw leh zuai pawh an remti lo hial a.*_

_*(2) A petu (donor):*_

_a. Thin inpek dan chi hnih sawi tai la:_

_(i) Cadaver Transfer: Mitthi thin lain damlo hnenah an pe thin. Natna vanga thite thin chu a hmantlak loh. Accident emaw sarthi (natna vang nilo) an awm remchan hun nghah a ngaih avangin, rei tak tak ngah a tul a. Hei hi zu tihchhiat ho chuan an nghak hman thin lova. Chu mai bakah Cadaver hi chu 80% success rate chauh an la tlin hrih a. Living donor erawh chu 95% in an hlawhtling tawh a ni._

_*(ii) Living Donor* donation chu minung atanga minung hnena pek hi a ni a, kan sawi zui zel tur hi a ni._

_*b. Donor* ni turin mi Kum 18-55 in kar a tha ber a. Kum naupang lam a that chhan pakhat chu, thanglai an nih vangin a in luah khat leh hma a, a thang chak a ni. Thin hi 30% a that chuan, a hna pangngai a thawk thei a; tin, a insiam leh (regenerate) thei a ni._

_*c. Blood group* inmil a pawimawh. Mahse, tun hnai atang khan blood group inmil lote pawh a inpek theih tawh a, Blood Group inmil lovah senso a tam zawk a, success rate a hniam zawk._

_Blood Group inmil lovah chuan Rs. 8 lakhs in a to belh a, Group inmil ah 95% a hlawhtlin tawh laiin, Group inmil lovah chuan 80% success an claim ngam rih chauh._

_Tin, thisen kan mamawh hnem em em a Kan pafa khan a vaiin thisen Unit 23 kan dawng. Mi tlawmngaite felnaah kan innghat._

_Hemi chungchangah hian Delhi MZP te chungah rulh sen loh leiba ka nei a; Min tawngtai sak tute leh MPSA leh MPSOA te chungah pawh._

_*d. Dan (legal procedure)* zawm tur a tam khawp a, a buaithlakin hun a duh rei ve phian. Tih tur tulte:_

_*(1) Identity proof  relationship:*_
_Thin dawngtu (Receipient) leh a petu (Donor) chu in chhungkhat an ni tur a ni. Hei hi, min hrilh danin, taksa peng in ruk sak (organ theft) laka in venna niin an sawi. *Keiniah khan, ka fanu Mateii kha keima fa ngei a ni tih finfiahna a ngai a. A birth certificate-ah ka hming a chuang ngei a; a Certificate dangah (D/o…tihna) ah leh ka Kindred Roll copy te pek a ngai a. Chu mai an la duhtawk lo. Amah hringtu Nu remtihna a ngai bawk a.*_

_*(2) Magistrate phalna (Affidavit):*_
_Hei hi Liver transplant mai nilo, kal (kidney)-ah pawh a tul a._

_*Entirnan* – Keini kha chu Sir Ganga Ram Hospital, Rajindra Nagar, New Delhi-ah min zai avangin, Rajindra Nagar bialtu Magistrate hnenah Affidavit kan siam tir. Chumi hnuah pawh, Medical Board hmaah, Video Record-in interview kan nei leh thlap a._

_*(3) Min zai chungchang:*_
_Min zai chhung kha darkar 14 a ni a. Liver ICU-ah min dah luh atanga darker 10 hnuah ka harh a (a vaiin darkar 24 chu nikhaw hre lovin, khawl hmangin ka nung, tihna); ICU-ah ni 4 ka awm hnuin Barrier nursing (restricted ward) ah min dah leh a, thla khat ka awm. Ka fanu Mateii (donor) an zai chhung kha darkar 11 chhung ani a, ICU-ah darkar 48 a awm a. Barrier nursing-ah an dah ve leh a, hrisel lohna dang, zu khawihchhiat, nei ve lo ta na chu a chhuak hma hret._

_Kan pafaa min zai na chu, *Sir Ganga Ram Hospital, Old Rajindra Nagar, New Delhi – 110006* a ni, Mamawh kan awm takin._

_*(4) Senso :*_
_(i) Surgery – *18 lakhs*_
_(ii) Surgery + Hospital & Medical Bill – *23 lakhs.* (Blood group inmil lovah : *8 lakhs in a to belh a,* success rate 80% hnuai)._

_Mahni hmasial taka, mahni chauha ka nawmsakna zawnga zuhmun kher kher ka lo luhchilh khan, ka mumang lamah pawh ka la hmuh ngai loh sum mamawh ava ti sang tehlul em! Khati tak khan zu in nasain, mahni inti chhe lo ila, ka fanu, pawisawilo kha thihna kotlangah a dak lo tur! Zuin mi hian keimahni mai ni lovin, kan hmangaihte kan lo ti khawngaihthlak thin ngawt mai!_

_Min zai chhung zawng khan kan pafa thin chu chawhtawlhah te an dah mai mai niawm tak a nia, mitthi chu kan ni deuh ber e! Ka damchhunga inchhirna nasa tak ka neih hlen tur alo nita a ni._

_*DRUG ABUSE :* Damdawi a hman lohna tura hman hi Drug abuse chu a ni mai a. Taksain mak tia alo do avangin kan awmdan chu a lo pangngaita lova, a saptawng takin kan lo high ta ani ber mai. Tihchhin chakna emaw, alo remchan avang emaw, thiante tih vang emawin bul kan tan tlangpui thin. Chu chu awlsam em em maiin taksa chuan alo ngai zui ta a, in nghat tlat khawpin min lo bawih ta thin a ni._

_Chu chu dependency kan tih hi a ni. Reilote chhungin a tellova awm hleithei lo khawpin min thing ta a, addict kan lo nita a. Kan nghei thut chuan taksaah min thing tlat tawh thin a, a hrehawm a, taksa a khur a, chawei chak na a bova, lanchhuah dan chi hrang hrang a awm. Thluak atang daiha min thunun a nih avangin, kan rilru ngaihtuahna pawh min control tlat a, chumi avang chuan thil dang reng reng kan vei theilo: ruihhlo mawlh kha rilruah a lang lian ringawt mai a, kan neih theihna tur a nih phawt chuan, ruk ruk kan hreh lova, nu leh pate pawh kan zah zo tawhlo thin a ni._

_Kan tih apiangin taksa chuan ngaiah alo neih ve tial tial avangin, rui khawp tur chuan a dose alo sang zel a. Kan mamawh hnem tial tial a. Drugs mamawhna leh rilrua tih duhna inthurual chuan kan nun zawng zawng alo thunun ta a, zah pawh kan dawn thei tawh meuh lo thin._

_Drugs hian kan thluaka reward system chu Dopamine in a luah khat a, thluak hnathawh dan zawng zawng a ti danglam a. Kan che vel (movement), rilru (emotion), hriatna zungzam (cognition), suangtuahna thlengin a ti buai a; mahni siamchawp khawvelah kan cheng ta thin a ni._

_Kan hriselna a khawih chhiat dan chu *ZU* chungchang kan sawite nen khian a in ang deuh vek a, kawchhunga Organs hrang hrang leh Nervous System a khawih chhiat dante pawh khi. Chuvangin ka sawi nawn tawh lo mai ang._

_Damdawi ti chi hovah chuan hengte hi a *risk factor* a sang lehzual bik a, a mal te te pawhin thihpui tham vek an ni:_

_1. Syringe in hman tawm avangin HIV_

_2. Syringe atang bawkin Hepatitis_

_3. Vein chhia_

_4. Thisena hrik lut – Sepsis._

_5. Thisen dawt leh valves block tlat._

_*6. Over Dose:* Taksain alo cope theih baka tam, tih palhin, tihna._

_*A HAUTAK DAN CHHUTNA :*_
_(Source Excise & Narcotics):_

_1. Hawng khat Rs. 25,000 Tiau rate Aizawl rate 40,000 atanga 50,000_

_2. Chhin sen 1 Rs. 500 bawr vel. Senior ni 1 tla._

_3. Ganja (Cannabis Charas) 1 kg. Rs. 3000 RV Rate in._

_4. Ganja kuhva pack na khat Rs. 50_

_5. Proxyvon Mum 4 Rs.100_

_Hemi rate zel nitin lei zat zat thei tur chuan, ruk ruk, chhungte bum, etc ngawt loh chuan kan nei seng lo. A hautak lutuk ani. Mizoram Statistics ka la hman lova. USA khu kan hlat vak ka ring lova, US ah chuan, mi 4 zelah 1 chu drugs hmansual emaw drugs kaihhnawih vanga thi an ni. Mizo thalaite zingah pawh, kan nunna suat hnem ber tu chu *ZU LEH DRUGS* ani._

_*THIN THALO HRIATNATE*_
_(Point 10 chauh)_

_*1. Pum puar:* Raipuar ang main an dul a kawh luah thin. Thin a chak tawk loh avangin protein leh albumin chu tihdan pangngaiin kal-ah, phingah, zun kaltlangin taksain a paihchhuak thei lova, pumpui pawn, dul vun nena an inkarah a tling khawm thin a, Asites a awm tihna a ni a; Hetia tui chhuak theilo tlingkhawm hi Asitic fluid an ti. Asites a nasat chuan hmun luah theih dang a zawng leh zel a, kei phei kha chu ka chuap dinglam atang chauh pawhin (pleural fluid )litre 11 an siak hman a! Engemaw chen chu Doctorten an siakchhuak thei a, mahse a damna a ni ber lo; stunt vuah emaw thin thlak law law a ngai thin._

_*2. Thinlian:* Mit (eye) leh vun (skin) eng (yellow) pup te hi thinlian hriatna awlsam ani. Thinlian chuan mit liam (jaundice) a siam a, mit atangin bile in thisen a fan/pawlh vang ani. (Liver) Cirrhosis a siam._

_*3. Dul/Nak na veng veng:* Nak dinglam chung hret, nakruh hnuai ber bul vel hi a na veng veng thin. Thin chu a len bawk avangin hmun a luah zau a, kawchhung thil dang natna emaw tih palh theih a ni. Doctor ten damdawi hmangin an enkawl dam thei a, mahse damdawi ei chung pawha zu kan in zel chuan taksa a ti chhe nasa zual sauh a ni._

_*4. Zun rawng danglam:* Thin berin hna a thawh hleihtheih loh avangin, thisen zama bilirubin (bawlhhlawh, ti mai ang) chu a paih chhuak zung zung thei lova, zun rawng chu eng duk (dark yellow) a ni thin a, a rim pawh a ter (pungent) bik. Zun a fim mawh khawp mai. Mahse, thin thatloh vang ni lovin, zun-in, nisa tuar nasa emaw UTI vangte pawhin zun rawng chu a inthlak thei tho bawk. Doctor rawn vat a tha._

_*5. Vun/taksa thak sep sep:* Thak sep sep reh hleithei lo, Thak lai vun rawng danglam deuh bik; vun khawro riauva hriatna te a awm thin. Tuisik te hi a tui duh phian lehnghal!_

_*6. Ek mumal lo:* Zu inmi chuan ‘zu santen’ hi kan hre thin awm e. Tai (lai hnuai) na thin te, tlemte ek chhuaha mawng kumkuruh zawn vel na vawng vawng te, thin thip te leh kaw thalo, chhuak tur awm meuh lo pawha daikal sek te a awm thin. Ek rawng pangngai lo leh ek dum (black stool) te hi cirrhosis lanchhuahna an ni._

_*7. Luak chhuak:* Chaw pai a nuam lova, pum/irh thur te, chhuak tur awm si lova uak vak rikngawt te leh thin thip (thin thip kan tih mai hi pumpui thalo zawk a ni duh, ulcer etc) te hi cirrhosis lanchhuahna an ni._

_*8. Chawei tui lo:* Zu hi “Chawei tuina” kan han tithla leh ngawt thin a, cirrhosis alo awm chinah chuan chawei a tui mawh khawp mai. Tuboh tia lek pawh huphurh lutukin kan en ngawih ngawih thin a ni! Chawei laklawh laia kham thut te an ching duh. Eitur hmel hmuha luak chhuak ta tlat te a awm thin._

_*9. Taksaah tui chuangbang an pai:* Taksaah tui a inkhawl a, chu chu lei hipna (gravity) in hnuailamah a hip a, khup chin hnuailam- ke rek, kephah, etc ahte a tling khawm a, ke a ti vung thin. Kut zungtangin a vung chu hmet ila, kan thlah hnuah pawh hmehna lai chu a khuar duk thin; kal a khawih zui a, kal thalo an nei thuai mai thin. Kei pawh kha ka thin thlak tura min buatsaih hma hauhin ka kal (kidney) kha reitak chu an enkawl hman a ni. Doctor Naimish N. Mehta (Surgical Gastroenterologist) min hrilh dan chuan, “zun tamna (diuretics) ei leh ngawt thin hi kalin a hua” a ti._

_*10.Hah zung zung (stamina neilo):* Hah hma lutuk te, chauh ngawih ngawih te hi cirrhosis hriatna a ni. Hriatrengna a chau a, thil hriat hmaih, hriat ve zel a, reiloteah multiple organ failure vanga kan thih mai loh nan thin thlak (transplant) a tul ta thin a ni._

_A thin min petu ka fanu *Mateii* chu a dam chak zawk a, ama awmna cabin atangin wheel chair nena min rawn tlawh tumin *“Pa, keini chu na kan tih zual changin nurse kan kova, nachhawknain min chiau a, bethedine tein hliam min dressing sak a, kan Lal Isua kha chu kan tan Kross lera a awm lai khan tumahin nachhawkna an pe lova, a hliam an dressing sak bawk lo tih ka ngaihtuah thin. Chu chuan keima tuarna chu a ti nep thin”* a ti._

_Chutiang taka hrehawm nasa tak tuar chuan i taksa kha Lal Isuan a thisenin a tlan tawh che a, *Zu leh damdawi hmangin ti chhe phal lul suh ang che.*_

_*“Ka tisa chakna hian thlarau a do, Lalpa*_
_*Aw min khenbeh sak rawh; keimah chuan ka thei si lo” tiin dil la.* -(Kima Jongte)_

_*(Pu Kima Jongte in a ma tawn ngei atanga Zu leh Ruihhloin taksa a tihchhiat dan, midangten sawtna an lo neih beiseia thahnemgai taka a ziah hi ama duhdan leh phalna-a post a ni e..vnt)*_
.